Archiwum Państwowe w Szczecinie

Czym jest archiwum i komu służy?

Czym jest archiwum?

Ludzie od najdawniejszych czasów gromadzili różne dokumenty, aby uchronić od zapomnienia ważne dla nich informacje. Początkowo były to głównie potwierdzenia praw własności, a później również inne dokumenty ważne dla funkcjonowania państwa i sprawowania władzy. Własne archiwa prowadziły instytucje kościelne i osoby prywatne. Z biegiem czasu w archiwach gromadzono coraz więcej materiałów uznawanych za cenne dla państwa i kultury. Dzięki temu archiwa są dziś kopalnią wiedzy o przeszłości.

Pojęcie „archiwum” używane jest współcześnie w kilku znaczeniach. „Polski Słownik Archiwalny” podaje, że archiwum to:

• stały zbiór akt i dokumentów urzędowych oraz prywatnych, powstały w wyniku działalności instytucji, rodziny lub działalności prywatnej,
• miejsce przechowywania dokumentów,
• instytucja powołana do gromadzenia, konserwacji i udostępniania archiwaliów do celów urzędowych, badań naukowych oraz potrzeb prywatnych. Archiwum państwowe pełni funkcję urzędu wiary publicznej i z tego powodu tytułu jest uprawnione do wydawania uwierzytelnionych odpisów i wyciągów przechowywanego materiału aktowego.

 

Tu możesz obejrzeć filmy o Archiwum Państwowym w Szczecinie.

 

Rodzaje archiwów

Pierwsze archiwa powstały już w starożytności, a od czasów Karola Wielkiego powszechną praktyką stało się zakładanie archiwów państwowych, miejskich i prywatnych. Obecnie możemy wyróżnić następujące rodzaje archiwów:

• państwowe
  • gromadzą wszystkie materiały o znaczeniu administracyjnym lub historycznym, jakie zostały przeznaczone do przechowywania,
  • wśród archiwów państwowych znajdują się archiwa wyodrębnione, na przykład Sejmu RP, Senatu RP, Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów, poszczególnych ministerstw, Instytutu Pamięci Narodowe,

 

Archiwum Państwowe w Szczecinie ma też swoje oddziały w Stargardzie Szczecińskim oraz Międzyzdrojach 

• prywatne
  • przechowują zbiory należące do osób prywatnych, które odziedziczyły lub pozyskały różne dokumenty i pamiątki,
• kościelne
• gromadzą dokumenty wytworzone przez kościoły i ich  instytucje,
• zakładowe
• gromadzą akta instytucji, przy których funkcjonują, np. firm prywatnych, spółek, urzędów państwowych i samorządowych, szkół i uczelni,
• partii politycznych, organizacji społecznych i innych
• przechowują zbiory dokumentów wytworzonych przez te organizacje. Po zakończeniu działalności partii lub organizacji zgromadzone tam materiały archiwalne trafiają do archiwum państwowego.

 

Co znajdziemy w archiwum?

 

• Akta i dokumenty

• Mapy

• Fotografie

• Nagrania dźwiękowe

 

• Filmy

 

• Dokumentacja finansowa

• Dokumentacja techniczna

 

• Zabytki kultury

W Archiwum Państwowym w Szczecinie, ze względu na złożoną i zmienną historię Pomorza Zachodniego, znajdują się również liczne archiwalia związane z kulturą szwedzką, francuską, niemiecką oraz polską.

 

• Materiały cyfrowe

 

• Inne źródła o wartości historycznej 

Skąd pochodzą materiały archiwalne?

• Urzędy i instytucje administracji publicznej, przedsiębiorstwa państwowe, partie polityczne i organizacje, które zakończyły działalność – mają obowiązek przekazać swoje materiały do archiwów państwowych.
• Archiwa pozyskują też cenne pamiątki i zabytki, które mają ważne znaczenie dla polskiej kultury i historii – mogą to być dary lub zakupy.

 

Zasady gromadzenia zbiorów w archiwach 

Nie jest obojętne, w którym archiwum znajdą się dokumenty wytworzone przez urzędy lub instytucje. W polskich archiwach obowiązują dwie zasady:

• zasada pertynencji, czyli przynależności terytorialnej. Akta wytworzone na określonym terytorium przynależą do tegoż terytorium. Oznacza to, że trafiają do archiwum państwowego właściwego dla tego miejsca.
• zasada proweniencji, czyli poszanowania historycznej całości zespołu archiwalnego.  Zdarza się, że akta nie trafiają do archiwum właściwego dla danego terytorium, ale zostają dołączone do swojego zespołu.  

 

Komu są potrzebne materiały zgromadzone w archiwach? 

Aż do końca XVIII wieku archiwa służyły przede wszystkim państwu, a ze zgromadzonych tam archiwaliów korzystali wyłącznie urzędnicy. Od czasów Oświecenia dostęp do nich stopniowo się rozszerzał i dziś może wykorzystać je może każdy obywatel. Wgląd do zasobów archiwów prywatnych czy kościelnych warunkowany jest uzyskaniem zezwolenia osoby lub instytucji prowadzącej dane archiwum.

Ze względu na różnorodność materiałów gromadzonych w archiwach budzą one zainteresowanie różnych osób. Do archiwum może przyjść na przykład:

 

Naukowiec

Nie tylko historycy poszukują w archiwach materiałów do swoich prac naukowych. Historycy sztuki, znawcy literatury, architekci i wielu innych specjalistów nie może napisać pracy naukowej bez zasobów archiwalnych.

 

Student

Tak samo, jak naukowcy, również studenci przygotowując swoje prace licencjackie lub magisterskie korzysta z archiwów.

Uczeń

Archiwum to skarbnica materiałów przydatnych osobom przygotowującym się do różnych konkursów oraz realizujących projekty edukacyjne.

 

Pasjonat historii regionalnej

Odkrywanie historia własnej małej ojczyzny jest pasją wielu osób. Pasjonaci historii regionalnej w pierwszej kolejności sięgają po książki i opracowania, ale często próbują ją badać także samodzielnie. Bez archiwum i zgromadzonych w nim materiałów nie byłoby to możliwe. Zresztą, autorzy książek poświęconych przeszłości regionu też korzystali ze zgromadzonych w nim zasobów.

 

Członek grupy rekonstrukcji historycznych

W ostatnich latach ogromną popularnością cieszą się rekonstrukcje historyczne. Są one świetną zabawą dla uczestników i obserwatorów. Aby jednak były jak najbliższe rzeczywistości rekonstruktorzy muszą najpierw dowiedzieć się, jak w odtwarzanych przez nich czasach ubierali się ludzie, jaki przebieg miało dane wydarzenie, a nawet jak wyglądało miejsce, w którym wydarzenie się rozgrywało. Jeśli wszystkie takich informacji nie znajdzie się w książkach, trzeba szukać ich w archiwum.

 

Genealog i osoba badająca dzieje własnej rodziny

Każdy z nas ma wielu przodków, ale nie zawsze jednak ich znamy. Nie zawsze też wiemy, skąd pochodzili nasi dziadkowie czy pradziadkowie. Odtworzeniu czasami bardzo skomplikowanej i ciekawej historii własnej rodziny mogą pomóc księgi metrykalne lub akta stanu cywilnego znajdujące się w archiwum.

 

Urbanista

Miasta przez wieki rozrastają się i zmieniają swoje funkcje i wygląd. Często, aby zaplanować nowe rozwiązania urbanistyczne trzeba wiedzieć, jak miasto wyglądało w przeszłości. Dla współczesnych urbanistów materiały archiwalne stanowią często inspirację do nowych projektów.

 

Muzyk

Dzieła dawnych kompozytorów, często niepublikowane i dlatego zapomniane, mogą okazać się bardzo ciekawe dla współczesnego melomana.

Wydawca książki

Liczne książki i albumy poświęcone historii Szczecina i Pomorza Zachodniego zostały zilustrowane zdjęciami pochodzącymi ze zbiorów Archiwum Państwowego w Szczecinie.

 

 

Kurator wystawy muzealnej

Pracownicy muzeum przygotowując wystawy poświęcone historii miasta i regionu korzystają ze zbiorów archiwalnych. W archiwum mogą też znaleźć wiele informacji na temat losów dzieł sztuki i ich twórców.

 

 

Miłośnik teatru

W archiwum można znaleźć informacje o tym, jakie przedstawienia były wystawiane dawniej w szczecińskich teatrach, a nawet jaka była ich scenografia.

Pasjonat motoryzacji

Jednym z najbardziej znanych produktów szczecińskiego przemysłu motoryzacyjnego był przez lata motocykl „Junak” produkowany w zakładach POLMO.

Adwokat

Czasami musimy udowodnić, że mamy prawo do odziedziczonej po dziadkach lub rodzicach nieruchomości. Jeżeli przez lata zawieruszyły się gdzieś akty notarialne dotyczące danej nieruchomości, możemy odtworzyć je na podstawie materiałów archiwalnych.

 

Dziennikarz

Dziennikarze bardzo często szukają w archiwum informacji o różnych ludziach oraz o ważnych, ciekawych lub śmiesznych wydarzeniach z przeszłości.

Na placu budowy przy ul. Swarożyca w Szczecinie znaleziono tzw. kapsułę czasu. Trafiła ona do archiwum, a o znalezisku pisali dziennikarze. Więcej...

 

Aptekarz

Współczesna farmakologia często sięga do starych i sprawdzonych metod leczenia. W archiwum zachowały się nie tylko liczne informacje o aptekach i aptekarzach, ale nawet receptury stosowanych dawniej leków.

 

Kucharz

Poszukując inspiracji do przygotowania oryginalnych potraw warto zajrzeć do archiwum, gdyż można tam znaleźć ciekawe przepisy kulinarne pochodzące sprzed wieków oraz wiele informacji o tym, co dawniej jedli ludzie.

Przepisy z książki kucharskiej          z końca XVIII w.

Socjolog

Badania socjologiczne prowadzone są dopiero od kilku dziesięcioleci, ale archiwa posiadają wiele różnych materiałów, z których można dowiedzieć się jak dawniej funkcjonowało społeczeństwo.

Emeryt

Osoby, które przechodzą na emeryturę muszą udokumentować przebieg swojej pracy zawodowej. Często zdarza się, że zakład pracy już nie istnieje. W takiej sytuacji należy zwrócić się do archiwum, które przechowuje dokumentację po zlikwidowanych zakładach pracy i wyda stosowne zaświadczenie.

 

Tropiciel ciekawostek historycznych

Cymelia szczecińskiego archiwum:

 

 

A czego Ty chciałbyś dowiedzieć się w archiwum? 

Zobacz, jak korzystać z archiwum 

 

Archiwiści - strażnicy archiwów 

Bez archiwów bardzo trudno byłoby dziś funkcjonować współczesnym społeczeństwom. Z zasobów archiwalnych korzystają pracownicy różnych urzędów i instytucji, naukowcy oraz osoby prywatne. Przez wieki zasoby archiwów bardzo się rozrastały, dlatego archiwiści zaczęli tworzyć inwentarze, czyli spisy dokumentów i ksiąg zgromadzonych w archiwach. Umożliwiają one szybkie odnalezienie potrzebnych materiałów.

Stare dokumenty i akta wymagają natomiast konserwacji i szczególnej ochrony, dlatego w archiwach działają pracownie konserwacji papieru, skóry itp.

Dzięki współczesnej technice wiele cennych materiałów może być dostępnych w formie zdigitalizowanej również za pośrednictwem Internetu.

Wszystkie te zadania wykonują archiwiści.

 

Przysięga Archiwisty

 

Tłumaczenie z języka niemieckiego

Ja, Jakub Frost składam przysięgę wobec Boga, księciu panu, panu Filipowi, księciu Szczecina, Pomorza, Kaszubów i Słowian, księciu Rugii, Grafowi na Gutzkowie i panu Ziemi Lęborskiej i Bytowskiej. A zatem przyrzekam, powołany i przyjęty na stanowisko archiwariusza i sekretarza, że wszystkie listy i akta znajdujące się w Książęcym Archiwum pod opiekę mi dane, będę strzegł i pilnował, że w powierzonym mi urzędzie będę wierny i posłuszny, szczególnie zaś będę dbał o to, żeby oryginały nie zostały przemieszane, zarzucone i zniszczone; podobnie i inne akta, jak wszystkie porozumienia, ugody, sprawozdania i informacje odpowiednio w rejestrze umieszczę, a co w ciągu dnia dojdzie, w odpowiednim miejscu zarejestruję. Wszystko zaś w dobrym i należytym stanie i porządku będę trzymał, żeby nic nie zginęło. To, co zaś zostanie wydane, żeby na powrót było odpowiednio ułożone, szczególnie to, co będzie każdorazowo konieczne do wglądu. Zaleceniom kanclerza odnośnie akt będę posłuszny, jak również odnośnie sporządzania i ułożenia pisma (dokumentu) i to, co nakaże, wszystko zostanie przeze mnie napisane i wyekspediowane. Jeśli będę niezbędny w kancelarii, to będę pilnie, skrupulatnie i prawidłowo protokołował, a szczególnie będę uczestniczył na rozprawach sądowych w zarządzie bytowskim, lęborskim i innych jeszcze miejscowościach. Wszystkie powierzone mi w tym zakresie zlecenia i polecenia skrupulatnie wypełnię. Wszystkie zaś akta, jakie mi do ręki wpadną w dobrym i należytym porządku utrzymywać będę. Również to, co mi J. [ego] W.[wysokość] K. [siążę], Pan Kanclerz i Radcy kamery polecą, wiernie wypełnię. Ponadto przyrzekam, że nigdy się nie sprzeniewierzę, wszystkie znajdujące się w kamerze i archiwum tajemnice, jak też tajemnice mi powierzone, aż do grobu zachowam, jak też to, o czym się dowiem lub usłyszę, nie wyjawię, a bez zgody i zezwolenia kanclerza nic z akt również nie wyjawię i nikomu dokumentów i akt nie wypożyczę.

Wszędzie, każdego dnia i każdego czasu mojego życia J.W.K. i jego następcom i dziedzicom służyć będę, a bez wyraźnej zgody ze służby nie odejdę. Żadnego podarku i podarunku od nikogo nie przyjmę i nie będę się ich domagał, a także żadnych szkód i uszczerbków na rzecz Księcia czynić nie będę, a o Jego wysokości Księciu i jego rządach będę najlepiej myślał i ze wszystkich mych sił we wszystkim pomagał z pomocą Jezusa Chrystusa.

 

Pytania do tekstu:

1. Na czym polegała praca książęcego archiwisty?
2. Do czego zobowiązał się Jakub Frost?
3. Dlaczego tak ważne było zobowiązanie do zachowania tajemnicy?
4. Oceń, jakie znaczenie dla władcy miała praca archiwisty.
5. Dowiedz się, czym różni się praca współczesnego archiwisty od pracy Jakuba Frosta.
6. Jakie znaczenie dla państwa i obywateli ma dziś praca archiwisty? 

 

MAŁY SŁOWNIK POJĘĆ ARCHIWALNYCH

 

Opisy fotografii wykorzystanych w lekcji

Wskazówka metodyczna:

Lekcja adresowana do uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych. Realizuje umiejętności wskazane w Podstawie programowej kształcenia ogólnego w zakresie edukacji historycznej, a zwłaszcza związane z wyszukiwaniem oraz porównywaniem informacji z różnych źródeł (Analiza i interpretacja) oraz integrowaniem informacji pozyskiwanych z różnych źródeł (Tworzenie narracji historycznej).

 

Lekcja opracowana na podstawie: 

H. Buchner, M. Niewiadomska-Guentzel, Jak korzystać z archiwów państwowych? Przewodnik użytkownika Zintegrowanego Systemu Informacji Archiwalnej ZoSIA, Warszawa 2008.

Oprac. dr hab. Małgorzata Machałek