Archiwum Państwowe w Szczecinie

Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Odra” w Szczecinie

Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Odra” w Szczecinie były jednym z największych i najbardziej znanych przedsiębiorstw przemysłu odzieżowego w Szczecinie. Jednakże początki przemysłu tekstylnego na tym terenie, związane są z powstaniem w 1945 r. Zakładów Przemysłu Odzieżowego im. 22 Lipca, które później zmieniły nazwę na Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Dana”.

Lokalizacja Zakładów Przemysłu Odzieżowego „Odra” w Szczecinie nie była przypadkowa, znajdowała się przy al. Niepodległości 38. Budynek ZPO „Odra” w Szczecinie powstał w miejscu dawnej niemieckiej fabryki produkującej odzież Herrenkleider – Fabrik Odermark. Ruiny budowli zniszczone podczas działań wojennych stały do roku 1962, kiedy zapadła decyzja o budowie nowego zakładu – ZPO „Odra” w Szczecinie.

 

Fot. 1. Geschäftshaus Stettin, Paradeplatz 38. G.&B. Feldberg. Herren-, Jünglings- und Knaben-Kleiderwerk, „Stettin 1925”.

 

Fot. 2. Budynek ZPO „Odra” w Szczecinie, mieszczący się przy al. Niepodległości 38. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 155.

 

Na uroczystym otwarciu ZPO „Odra” w Szczecinie, które miało miejsce 24 lipca 1964 r., zjawiła się sama delegacja Ministerstwa Przemysłu Lekkiego. Jednakże zakład rozpoczął swoją działalność 1 stycznia 1965 r. Na stanowisko pierwszego dyrektora powołano Józefa Kubiszyna, który zajmował swoje stanowisko z przerwami do roku 1990. Początkowym przedmiotem działalności ZPO „Odra” w Szczecinie była produkcja odzieży męskiej.

Od 1966 r. w przedsiębiorstwie obowiązywał znak towarowy, który przedstawiał postać człowieka w spodniach wraz ze znajdującą się na środku nazwą zakładu. Symbol ten umieszczano na opakowaniach, jak również na dokumentach związanych z wprowadzeniem towaru do obrotu oraz na zdobieniach.

 

Fot. 3. Znak towarowy ZPO „Odra” w Szczecinie obowiązujący od 1966 r. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 155.

 

 

W 1965 r. ZPO „Odra” po raz pierwszy uczestniczyły w Targach Wiosennych, które odbywały się w Poznaniu. W tym czasie przedsiębiorstwo zatrudniało ok. 1000 pracowników. To właśnie m. in. dzięki rozwojowi przemysłu odzieżowego, spadło bezrobocie wśród kobiet. Wyroby „Odry” promowano w całym kraju, m.in. na zorganizowanej w 1966 r. w Warszawie imprezie „Tydzień Texasów”, która zakończyła się dużym sukcesem. W 1966 r. ZPO „Odra” w Szczecinie przystąpiły do produkcji odzieży chłopięcej. W tym okresie popularnością w całym kraju zaczęły cieszyć się produkowane przez „Odrę” spodnie turystyczne. Na początku 1968 r. w przedsiębiorstwie powstała komórka wzornicza, zatrudniająca własnych projektantów-plastyków mody młodzieżowej, opracowujących rocznie ok. 120 modeli. Na przełomie lat 60. i 70. XX w. rozpoczęto wytwarzanie odzieży sportowej, jak również zmodyfikowano cykl produkcyjny, wprowadzając najnowocześniejszy system tzw. synchro-potok. W 1970 r. zastosowano także po raz pierwszy w produkcji tkaninę dżinsową. Początkowo zakład produkował z niej jedynie spodnie. Z czasem asortyment powiększył się o kurtki, spódnice, a także odzież dżinsową dla dzieci. Zróżnicowano kolorystykę, powstawały spodnie różnokolorowe i we wzory. W 1975 r. przygotowano nową kolekcję „Safari”, która przyjęta została z aplauzem, co znalazło odzwierciedlenie w produkcji, która przekroczyła 1 mln sztuk. W 1979 r. wprowadzono do produkcji nowy materiał – dżins ścieralny, z którego szyto 90% produkcji, wytwarzając tzw. marmurki.

W latach 1979–1981 nastąpiło załamanie produkcji związane zahamowaniem tempa wzrostu gospodarczego w całym kraju. W latach 1981–1984 wykorzystując wyż demograficzny, próbowano naprawić sytuację, skupiając się na odzieży dziecięcej, produkowano wtedy m.in. głównie bluzy, spodnie oraz komplety. Trudny czas dla gospodarki w kraju nie przeszkodził „Odrze” w odnoszeniu sukcesów. W latach 1980–1981 jej wyroby takie jak: spodnie młodzieżowe chłopięce, spodnie młodzieżowe dziewczęce oraz komplet młodzieżowy, uzyskały znak jakości „1”. Odzież wyprodukowana przez „Odrę” była eksportowana za granicę m.in. do: Włoch, Szwajcarii, Holandii, Belgii, Danii, Norwegii oraz ZSRR.

Fot. 4–5. Prezentacja odzieży z „Odry” na tarach odzieżowych. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 155.

 

W latach 1988–1991 nastąpiło załamanie produkcji, ze względu na pogłębiającą się recesje w kraju. W 1991 r. przeprowadzono konkurs i wybrano nowego dyrektora firmy Janinę Jelonek. Nowa Pani Dyrektor opracowała metody naprawcze dla firmy.

W celu przeprowadzenia procesu prywatyzacji w 1992 r. wybrano firmę doradczą The Polish Investiment Company S.A. W tym czasie nastąpiła zmiana asortymentu produkcji. Zasadniczym jego elementem stały się spodnie długie i krótkie: damskie, męskie, młodzieżowe oraz dziecięce. Dalej produkowane były: bluzy damskie, dziewczęce oraz męskie, kamizelki męskie i damskie, pieluszki, spódnice damskie, worki, spodnie ogrodniczki, kurtki dziecięco-młodzieżowe i męskie, koszule dziewczęce. W tym okresie nastąpił spadek liczby pracowników do 287. Zmniejszył się popyt na produkty „Odry”, co spowodowane było napływem wyrobów konkurencyjnych z zagranicy, głównie z rynku wschodniego oraz wzrost konkurencji nowopowstających producentów w kraju.

W 1999 r. przedsiębiorstwo państwowe ZPO „Odra” w Szczecinie zostało postawione w stan likwidacji. W 2000 r. utworzono Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Odra” Spółka Akcyjna. Przedsiębiorstwo zlikwidowano ostatecznie w 2002 r.

Pod dawną nazwą ZPO „Odra” w Szczecinie Sp. z o.o. utworzono w 2002 r. prywatną firmę. W 2008 siedzibę „Odry” przeniesiono na ulicę Gdańską 6A. Zakłady do dziś dzień zajmują się produkcją odzieży i dodatków. Budynek przy Alei Niepodległości został wyburzony, a na jego dawnym terenie powstała Galeria Handlowa „Kaskada”.

ZPO „Odra” były przede wszystkim znane w całym kraju jako producent spodni. Wyprodukowane tutaj dżinsy, wykonane z tkaniny teksas lub arizony, miały swoją lokalną nazwę – „oderki”. Często elementy garderoby były identyczne dla kobiet i mężczyzn. Również kobiety nosiły spodnie, kombinezony, komplety młodzieżowe. Mimo, iż w epoce PRL-u w ubiorze dominowały ciemne barwy, ZPO „Odra” produkowały ubrania o nieco większej palecie barw. Ponad to odzież wyprodukowana w „Odrze” ozdabiana była dodatkami – zamkami błyskawicznymi, guzikami czy nitami, co nie było w tym czasie często spotykane w wyrobach innych krajowych przedsiębiorstw odzieżowych. ZPO „Odra” podążając za modą lat 70. szyły również ubrania w stylu wojskowym lub safari, który cechował m.in. kolor khaki. W tym stylu najmodniejsze były drelichowe spodnie w kolorze zielonym. W epoce PRL-u modne stało się noszenie na co dzień elementów odzieży roboczej m.in. kombinezonów, spodni ogrodniczek, bluz, szturmówek. „Odra” podążała za ogólnokrajowymi trendami mody, w jej asortymencie również można było znaleźć różnego rodzaju kombinezony szyte z teksasu lub drelichu, jak również spodnie ogrodniczki. 

 

Fot. 6. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający spodnie młodzieżowe damskie. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 151.

 

Fot. 7. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający spodnie młodzieżowe męskie. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 151.

 

Fot. 8. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający spodnie młodzieżowe damskie i męskie, na którym widać, iż były one do siebie bardzo podobne. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 151.

 

Fot. 9. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający spodnie młodzieżowe, widać na nich dodatki w postaci guzików i nitów, których często brakowało na spodniach szytych w PRL-u. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 152.

 

Fot. 10. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający komplet młodzieżowy męski szyty z drelichu w stylu wojskowym. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 151.

Fot. 11–12. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający ubranie młodzieżowe męskie. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 151.

 

Fot. 13. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający komplet dziewczęcy. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 152.

 

Fot. 14. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający kombinezon dwuczęściowy, szyty na podobieństwo odzieży roboczej. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 153.

Fot. 15–16. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający spodnie młodzieżowe męskie. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 153.

 

Fot. 17. Wzór produkcyjny odzieży przedstawiający modne wówczas spodnie ogrodniczki, wzorowane na odzieży roboczej. APSz, ZPO „Odra” w Szczecinie, sygn. 153.

 

Oprac. Beata Weinar

 

Więcej na ten temat: Beata Weinar, Zakłady Przemysłu Odzieżowego „Odra” w Szczecinie– dzieje przedsiębiorstwa w świetle materiałów archiwalnych Archiwum Państwowego w Szczecinie, „Szczecińskie Studia Archiwalno-Historyczne”, tom II, Szczecin 2018, s.83–100