Archiwum Państwowe w Szczecinie

Promocja książki o Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Szczecin

21 lutego 2024 r. zorganizowaliśmy spotkanie promocyjne książki „Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej Okręg Szczecin. Ludzie i działalność (1981) 1989-2023”.

Przebieg wydarzenia

W promocji uczestniczyły kombatantki Armii Krajowej, członkowie Zarządu Okręgu Szczecin ŚZŻAK, przedstawiciele IPN, Centrum Dialogu Przełomy, służb mundurowych i szkół oraz inni zaproszeni goście.

W trakcie spotkania, Dyrektor Archiwum dr hab. Krzysztof Kowalczyk oraz autor Bartosz Sitarz zostali uhonorowani przez Prezes ŚZŻAK Okręg Szczecin Jolantę Szyłkowską odznaczeniami za zasługi na rzecz Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Również Archiwum Państwowe w Szczecinie jako instytucja w dowód uznania zasług otrzymało Medal 30-lecia Okręgu Szczecin.

O publikacji

Publikacja stanowi owoc współpracy pomiędzy Archiwum Państwowym w Szczecinie a Światowym Związkiem Żołnierzy Armii Krajowej (ŚZŻAK) Okręg Szczecin. Powstała na podstawie materiałów wytworzonych przez Okręg, częściowo przekazanych już do naszego zasobu, uzupełnionych fotografiami i dokumentami ze zbiorów prywatnych: Zygmunta Piotra Cywińskiego, Danuty Szyksznian, Bogusława Borysowicza, Amelii Koryckiej.

Autorami pracy są: Bartosz Sitarz (AP Szczecin) i Jolanta Szyłkowska (ŚZŻAK).

Zawartość książki

Publikacja przybliża ponad 30 lat funkcjonowania Okręgu Szczecin ŚZŻAK i stanowi niejako hołd złożony kombatantom, którzy dożywszy wolnej Polski, zaangażowali się z pełną mocą w życie społeczne, upamiętnianie wydarzeń i postaci związanych z Polskim Państwem Podziemnym i jego zbrojnym ramieniem w latach II wojny światowej oraz w edukację historyczną młodszych pokoleń.

W książce poruszono m.in. następujące aspekty:

• genezę powstania ŚZŻAK w Polsce i w Szczecinie,
• początki i działalność kół: Powstańców Warszawskich, Kresowych Żołnierzy (oba powstały jeszcze w końcu roku 1981), Obszaru Centralnego i Zachodniego, Gryfice, Stargard, Świnoujście i Wałcz,
• stan liczebny Okręgu i kół na przestrzeni lat oraz składy personalne ich zarządów,
• obchody rocznicowe,
• Zjazdy Kresowych Żołnierzy (w Wełtyniu, Podgrodziu i Międzyzdrojach),
• pomniki, tablice i inne upamiętnienia w Szczecinie i województwie,
• współpracę z Wojskiem Polskim, szkołami i innymi instytucjami,
• sztandary oraz odznaczenia państwowe i związkowe.

Dodatkową wartością publikacji jest ponad 400 zdjęć z lat 1981-2023 oraz wykaz kombatantów-członków Okręgu Szczecin, liczący 962 nazwiska.

Fot. Marek Lupa, APSz

Dostępność książki

Osoby zainteresowane naszą najnowszą publikacją mogą zwracać się do nas na adres mailowy sekretariat@szczecin.ap.gov.pl. Wersja cyfrowa jest dostępna na naszej stronie internetowej w zakładce "Publikacje".

Relacje medialne

Radio Szczecin

Radio Szczecin - Na Wieczór

Radio Szczecin - Machina Czasu

TVP3 Szczecin

O Okręgu Szczecin ŚZŻAK

Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, początkowo jako Stowarzyszenie Żołnierzy AK, powstał w marcu 1989 r., pod obecną nazwą od 15 marca 1990 r. Podział kraju na Okręgi w sposób oczywisty nawiązuje do tego z czasów okupacji, kiedy to terytorium II RP również podzielono na okręgi, pokrywające się zasadniczo z województwami.

Okręg Szczecin, funkcjonujący w zasadzie od zarania, bo od 22 kwietnia 1989 r., nie powstał w próżni, lecz na bazie dwóch kół środowiskowych założonych jeszcze w czasach PRL, w końcowym okresie „karnawału Solidarności”. Były to: Koło Powstańców Warszawskich (28 listopada 1981) oraz Koło Kresowych Żołnierzy AK (13 grudnia 1981).

W momencie powstania ŚZŻAK (1989—1990) powołano koła: Obszaru Centralnego i Zachodniego oraz terenowe: Gryfice, Stargard i Świnoujście. W 1999 r., wraz z wejściem w życie reformy administracyjnej, do Okręgu Szczecin włączono jeszcze Koło w Wałczu.

W 1990 r. Okręg skupiał 620 osób. Byli to żołnierze wszystkich Okręgów, uczestnicy akcji „Burza”, powstańcy warszawscy, wileńscy i lwowscy, żołnierze grup partyzanckich i oddziałów leśnych, Wachlarza, Kedywu, wywiadu AK, Szarych Szeregów, Wojskowej Służby Kobiet, organizacji wcielonych i wojskowo podporządkowanych Siłom Zbrojnym w Kraju, żołnierze powojennego podziemia antykomunistycznego. Wielu z nich miało za sobą deportację na Syberię, przeszło przez sowieckie łagry, niemieckie obozy jenieckie i koncentracyjne oraz więzienia UB. Część walczyła w kampanii obronnej we wrześniu 1939 r. lub wstąpiła do idącego ze Wschodu Wojska Polskiego.

Członkowie ŚZŻAK, w pierwszych latach w przeważającej mierze żołnierze AK, zaangażowali się w przywrócenie prawdy i należytej pamięci o Polskim Państwie Podziemnym. Brali czynny udział w życiu społecznym, prowadzili działalność edukacyjną młodzieży szkolnej, studentów i poborowych, zainicjowali powstanie szeregu pomników i tablic pamiątkowych, a także nadania nowych patronów szkołom i ulicom; podjęli współpracę z Wojskiem Polskim, innymi organizacjami kombatanckimi i patriotycznymi, władzami państwowymi i samorządowymi. Integrowali środowisko, organizując spotkania, wyjazdy, pielgrzymki, opłatki i majówki. Przez ponad 35 lat, od 1982 do 2016, odbywały się Zjazdy Żołnierzy Kresowych, najpierw w Wełtyniu, potem Podgrodziu i w końcu, najdłużej, w Międzyzdrojach. Przybywali na nie akowcy-kresowiacy z całej Polski i z zagranicy. Związek dbał o weryfikację i rozszerzanie uprawnień kombatanckich, awanse na wyższe stopnie wojskowe, nadawanie odznaczeń państwowych i resortowych oraz patentów weterana. Nie mniej istotne była prowadzona opieka społeczna nad najstarszymi, samotnymi i schorowanymi – wnioski o renty, zapomogi, sanatoria, umieszczenie w domach pomocy społecznej, a także odwiedziny i paczki świąteczne oraz jubileuszowe życzenia.

Na skutek nieubłaganego upływu czasu większość kombatantów odeszła na „wieczną wartę”. Dziś pozostała już tylko garstka z nich, w mocno podeszłym wieku. Od pewnego czasu większość Związku tworzą już członkowie bez uprawnień kombatanckich, przedstawiciele kolejnego pokolenia, w tym członkowie rodzin kombatantów, dbający o kontynuowanie i przekazanie tradycji.

Akta Okręgu Szczecin ŚZŻAK trafiały do nas w kilku partiach w latach 2010-2022. Stanowią one ponad 1,5 tys. j.a., mierzących 6 m.b.